QUY ĐỊNH VỀ PHÂN CẤP NGUỒN THU CỦA NGÂN SÁCH TRUNG ƯƠNG VÀ NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG TRONG LUẬT NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 2025

Một trong những nội dung mới của luật Ngân sách Nhà nước năm 2025 (Luật số 89/2025/QH15) là cơ chế phân cấp nguồn thu mới giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Những quy định này phản ánh định hướng đổi mới quản trị ngân sách theo hướng tăng cường tính minh bạch, bảo đảm vai trò điều tiết vĩ mô của trung ương, đồng thời mở rộng quyền tự chủ tài chính cho địa phương, tạo lập nền tảng pháp lý cho một hệ thống ngân sách hiện đại, công bằng và bền vững, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội trong giai đoạn mới.

1. Nguyên tắc chung về phân cấp nguồn thu

Điều 9 Luật Ngân sách Nhà nước năm 2025 (LSNNN) quy định rõ về nguyên tắc phân cấp quản lý nguồn thu nhiệm vụ chi và quan hệ giữa các cấp ngân sách. Ngân sách trung ương và ngân sách địa phương (bao gồm ngân sách cấp tỉnh và ngân sách cấp xã), mỗi cấp ngân sách được phân cấp nguồn thu để thực hiện nhiệm vụ chi, trong đó:

Ngân sách trung ương giữ vai trò chủ đạo, bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ chi quốc gia và hỗ trợ các địa phương chưa cân đối được ngân sách. Ngân sách địa phương được phân cấp nguồn thu để chủ động thực hiện các nhiệm vụ chi được giao. Hội đồng nhân dân cấp tỉnh có quyền quyết định phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa ngân sách cấp tỉnh và ngân sách cấp xã (khoản 2 và khoản 3 Điều 9).

 So với LNSNN năm 2015, LNSNN năm 2025 trao quyền rõ ràng hơn cho Hội đồng nhân dân cấp tỉnh, khẳng định nguyên tắc phân cấp “đi đôi với trách nhiệm”. Điều này cho phép địa phương chủ động quyết định cơ cấu ngân sách địa phương phù hợp với thực tiễn, đồng thời cũng xác định rõ trách nhiệm của địa phương trong việc chịu trách nhiệm về hiệu quả quản lý ngân sách, tránh sự phụ thuộc hoàn toàn vào cấp trên.

2. Nguồn thu thuộc ngân sách trung ương

 Điều 36, LNSNN năm 2025 quy định ngân sách trung ương được hưởng toàn bộ các khoản thu có tính chất chiến lược, quy mô lớn, mang tính điều tiết vĩ mô quốc gia, bao gồm:

- Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu, thuế nhập khẩu bổ sung;

- Thuế tiêu thụ đặc biệt từ hàng hóa nhập khẩu;

- Thuế tài ngyên, thuế thu nhập doanh nghiệp;

- Viện trợ không hoàn lại của Chính phủ các nước, tổ chức quốc tế, tổ chức khác;

- Phí thu từ các hoạt động dịch vụ do các cơ quan nhà nước trung ương thực hiện;

- Thu nộp ngân sách từ khai thác, xử lý tài sản công do cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc trung ương quản lý;

- Thu từ quỹ dự trữ tài chính trung ương;

- Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật.

Việc tập trung các khoản thu này vào ngân sách trung ương nhằm bảo đảm công cụ điều tiết vĩ mô, kiểm soát cán cân thương mại, và duy trì nguồn lực cho các chính sách quan trọng của quốc gia. Điểm mới của LNSNN nước năm 2025 là nhấn mạnh hơn vai trò của ngân sách trung ương đối với các khoản thu từ tài nguyên chiến lược, phù hợp với yêu cầu an ninh năng lượng và tài chính quốc gia.

3. Nguồn thu thuộc ngân sách địa phương

Theo Điều 38, LNSNN năm 2025, ngân sách địa phương được hưởng 100% các khoản thu gắn trực tiếp với hoạt động kinh tế – xã hội trên địa bàn, bao gồm:

- Thuế tài nguyên, trừ thuế tài nguyên thu từ hoạt động thăm dò, khai thác dầu, khí;.

- Thuế sử dụng đất nông nghiệp và phi nông nghiệp.

- Thuế tài nguyên (trừ thuế tài nguyên thu từ hoạt động thăm dò, khai thác dầu, khí;

- Lệ phí trước bạ;

- Thu từ hoạt động xổ số;

- Thu từ quỹ dự trữ tài chính địa phương;

- Viện trợ không hoàn lại của các tổ chức quốc tế;

- Thu kết dư ngân sách địa phương;….

LNSNN năm 2025 mở rộng đáng kể quyền thu của địa phương, cụ thể là: Hội đồng nhân dân cấp tỉnh được phép: “Quyết định thu phí, lệ phí và các khoản đóng góp của nhân dân theo quy định của pháp luật; được phép ban hành một số khoản thu phí, lệ phí ngoài danh mục quy định của Luật Phí và lệ phí” (điểm e, khoản 9, Điều 31), bên cạnh đó, điều 38 LNSNN 2025 cũng khẳng định ngân sách địa phương được hưởng 100% các khoản thu từ “tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, thuê mặt nước; thu từ xổ số; thu từ khai thác, xử lý tài sản công thuộc sở hữu nhà nước tại địa phương”. Quy định này cho phép địa phương có điều kiện huy động nguồn lực tại chỗ, giảm phụ thuộc vào nguồn bổ sung từ trung ương. Qua đó, thể hiện quan điểm coi chính quyền địa phương là cấp gần dân nhất, hiểu rõ đặc thù kinh tế – xã hội của địa bàn, từ đó được trao thêm quyền chủ động trong quản lý và khai thác nguồn thu ngân sách, góp phần giảm dần sự phụ thuộc vào ngân sách Trung ương.

4. Các khoản thu phân chia giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương

Khoản 2, Điều 36 quy định các khoản thu được phân chia theo tỷ lệ phần trăm (%) giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, gồm:

- Thuế thu nhập cá nhân;

- Thuế thu nhập doanh nghiệp từ hoạt động sản xuất – kinh doanh trong nước;

- Thuế tiêu thụ đặc biệt, trừ khoản hoàn thuế tiêu thụ đặc biệt (nếu có) và thuế tiêu thụ đặc biệt thu từ hàng hóa nhập khẩu;

- Thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, tài nguyên nước do cơ quan có thẩm quyển của trung ương cấp phép thực hiện phân chia;

- Thuế giá trị gia tăng (không bao gồm số thuế  giá trị gia tăng được hoàn theo quy định của Luật thuế giá trị gia tăng);

- Tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, trừ thu tiền sử dụng đất gắn với tài sản trên đất do các cơ quan tổ chức, đơn vị thuộc trungg ương quản lý quy định.

Các khoản thu này đều có quy mô lớn, gắn với sản xuất – tiêu dùng trong nước và phân bổ không đều theo vùng. Vì vậy, cơ chế phân chia vừa bảo đảm trung ương có nguồn lực cần thiết, vừa khuyến khích địa phương mở rộng cơ sở thuế, thu hút đầu tư. Điểm mới của LNSNN năm 2025 quy định rõ tỷ lệ phân chia phải được Quốc hội quyết định ổn định trong 5 năm để tạo tính dự báo và ổn định cho công tác lập ngân sách, giúp địa phương xây dựng kế hoạch tài chính trung hạn.

5.  Kết luận về những thay đổi căn bản so với Luật Ngân sách Nhà nước 2015

So với LNSNN năm 2015, LNSNN năm 2025 có ba thay đổi căn bản:

Luật ngân sách nhà nước năm 2025 giao cho Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyền quyết định phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa ngân sách cấp tỉnh và ngân sách cấp xã, thay vì chỉ quy định chung chung như trước.

Mở rộng nguồn thu của địa phương: bổ sung khoản thu từ khai thác, sử dụng tài sản công, đồng thời trao quyền ban hành một số loại phí, lệ phí, cho phép địa phương linh hoạt hơn trong huy động nguồn lực.

Ổn định cơ chế phân chia nguồn thu: giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, bao gồm khoản thu và tỷ lệ phân chia nguồn thu giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương theo chu kỳ ổn định 05 năm, bảo đảm tính bền vững trong quản lý tài chính công, khắc phục tình trạng thiếu ổn định.

Những thay đổi này không chỉ mang ý nghĩa kỹ thuật lập ngân sách mà còn phản ánh tư duy quản trị mới: phân cấp mạnh hơn đi đôi với cơ chế giám sát chặt chẽ, tăng trách nhiệm giải trình của địa phương, đồng thời củng cố vai trò của trung ương như “trụ cột tài chính quốc gia”.

Nhìn chung, LNSNN năm 2025 đã định hình một khuôn khổ phân cấp nguồn thu mang tính cân bằng: trung ương giữ quyền điều tiết vĩ mô với các nguồn thu chiến lược, còn địa phương được trao nhiều quyền và công cụ hơn để chủ động tài chính. Sự thay đổi này tạo điều kiện cho quản trị ngân sách minh bạch, ổn định, góp phần thúc đẩy phát triển vùng, giảm chênh lệch và bảo đảm an toàn tài chính quốc gia.

                                                                                                                                                                                                                                                                        -VCS VIETNAM-