ĐƠN GIẢN HÓA THỦ TỤC TRONG CÁC KHÂU LẬP DỰ TOÁN, CHẤP HÀNH VÀ QUYẾT TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC

Ngày 25/6/2025, Quốc hội khóa XV đã chính thức thông qua Luật Ngân sách nhà nước (Luật số 89/2025/QH15), thay thế cho Luật số 83/2015/QH13. Luật số 89/2025/QH15 đã sửa đổi nhiều nội dung liên quan đến chu trình ngân sách nhà nước, bao gồm; lập dự toán, chấp hành, quyết toán và công khai ngân sách nhà nước.

Sự cần thiết của một văn bản pháp lý mới về Ngân sách Nhà nước

Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 (Số 83/2015/QH13), có hiệu lực từ năm 2017, là nền tảng pháp lý quan trọng trong quản lý tài ngân sách nhà nước tại Việt Nam. Tuy nhiên, sau gần 10 năm thực hiện, nhiều bất cập đã bộc lộ, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách. Một số hạn chế tiêu biểu gồm: Thủ tục hành chính còn phức tạp, chồng chéo; quy trình lập, phân bổ, phê duyệt và quyết toán ngân sách kéo dài; ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách còn yếu; và phân cấp ngân sách chưa rõ ràng. Những điều này làm giảm tính linh hoạt, minh bạch và hiệu quả trong quản trị tài chính nhà nước.

Trong bối cảnh Nhà nước ưu tiên tối ưu hiệu quả hoạt động hành chính và chuyển đổi số, yêu cầu sửa đổi Luật Ngân sách Nhà nước là cấp thiết nhằm đơn giản hóa thủ tục, tăng tính chủ động, ứng dụng công nghệ và hiện đại hóa quản lý tài chính công.

Luật Ngân sách Nhà nước năm 2025 được xây dựng với mục tiêu đơn giản, rõ ràng, dễ thực hiện, dễ kiểm tra và giám sát. Từ mục tiêu đó, các cơ quan thẩm quyền các cấp thực hiện phân quyền, phân cấp giữa Trung ương và địa phương, gắn với quyền và trách nhiệm của từng cấp theo phương châm "cấp nào thực hiện hiệu quả, kịp thời nhất thì giao cho cấp đó thực hiện"; "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm". Trong đó, việc cắt giảm và đơn giản hóa thủ tục hành chính là nội dung xuyên suốt, được thể hiện ở các giai đoạn trong chu trình ngân sách:

Lập dự toán: Bỏ trung gian, tăng quyền tự chủ

Tại Điều 47, Luật NSNN năm 2025, UBND cấp tỉnh chỉ cần gửi trực tiếp dự toán địa phương đến Bộ Tài chính thay vì phải gửi đồng thời đến Bộ Kế hoạch và Đầu tư (Điều 45, Luật NSNN năm 2015).

Điều 45, Luật NSNN năm 2015, yêu cầu đơn vị dự toán cấp dưới phải gửi dự toán lên cấp trên và cơ quan tài chính cùng cấp để thẩm định: “Cơ quan, tổ chức, đơn vị, chủ đầu tư lập dự toán thu, chi ngân sách trong phạm vi nhiệm vụ được giao, báo cáo cơ quan quản lý cấp trên để tổng hợp báo cáo cơ quan tài chính cùng cấp”, dẫn đến mất nhiều thời gian, gây chồng chéo trong xử lý. Trong khi đó, Điều 47, Luật NSNN năm 2025 cho phép các đơn vị được tự lập và tự chịu trách nhiệm với dự toán của mình: “Đơn vị sử dụng ngân sách, đơn vị dự toán ngân sách lập dự toán thu, chi ngân sách trong phạm vi nhiệm vụ được giao, chịu trách nhiệm về hồ sơ, số liệu đã báo cáo đơn vị dự toán ngân sách cấp trên trực tiếp; đơn vị dự toán cấp I tổng hợp và chịu trách nhiệm về hồ sơ, số liệu báo cáo cơ quan tài chính cùng cấp”, quy trình được sửa đổi này giúp giảm thiểu các khâu thẩm định trung gian, tăng tính chủ động mà còn giảm thời gian xử lý ngân sách

Chấp hành ngân sách: Quy trình gọn, quyền hạn rõ

Luật NSNN năm 2025 đã có sự tinh gọn trong quy trình điều chỉnh ngân sách, trong khi Luật NSNN năm 2015 (Điều 52) quy định rằng các điều chỉnh ngân sách, dù nhỏ, đều phải báo cáo và chờ phê duyệt từ cấp có thẩm quyền thì theo khoản 1, Điều 54, Luật NSNN năm 2025 cho phép các đơn vị được ủy quyền điều chỉnh trong phạm vi ngân sách đã giao: “Chính phủ lập dự toán điều chỉnh tổng thể ngân sách nhà nước trong trường hợp có biến động làm tăng mức vay, bội chi ngân sách nhà nước so với dự toán đã phân bổ cần phải điều chỉnh”, Chính phủ không cần phê duyệt riêng cho từng khoản điều chỉnh nhỏ. Ví dụ, trường hợp các biến động chi ngân sách do điều chỉnh tỷ lệ phân bổ cho các lĩnh vực, các cơ quan, tổ chức, đơn vị được giao dự toán có quyền tự chủ điều chỉnh dự toán để phù hợp với mục tiêu.

Thêm vào đó, quy trình điều chỉnh dự toán ngân sách được đơn giản hóa, chuyển từ việc xin ý kiến trước sang báo cáo tổng hợp định kỳ. Điều này góp phần rút ngắn thời gian xử lý, điều chỉnh liên quan đến tài chính công trong thực tế.

1. Quyết toán ngân sách: Rút ngắn thủ tục

Điều 66, Luật NSNN năm 2015 yêu cầu cơ quan lập quyết toán phải trình các chứng từ thu, chi cho Kho bạc Nhà nước: “Các chứng từ thu, chi phải hợp pháp, số liệu trong sổ kế toán và báo cáo quyết toán phải khớp với chứng từ và khớp với số liệu của Kho bạc Nhà nước”. Đến Luật NSNN năm 2025 (Điều 69) đã bỏ các chứng từ thu, chi khỏi danh mục các tài liệu cơ quan quyết toán cần trình cho Kho bạc Nhà nước, thay vào đó, các cơ quan chỉ cần trình báo cáo quyết toán: “Số liệu trong báo cáo quyết toán phải khớp đúng với số liệu trong sổ kế toán và số liệu xác nhận của Kho bạc Nhà nước”, giảm bớt giấy tờ, thủ tục trong việc thẩm định quyết toán. Tuy nhiên, để hoạt động này diễn ra hiệu quả và minh bạch, Nhà nước cần đưa vào hệ thống quản lý tài chính công hệ thống, phần mềm quản lý các chứng từ, thủ tục để kịp thời truy vấn khi cần thiết.

Luật NSNN năm 2025 là bước tiến quan trọng trong cải cách hành chính và hiện đại hóa tài chính công tại Việt Nam. Việc cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục trong các khâu lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách không chỉ giúp tiết kiệm nguồn lực mà còn tạo tiền đề cho một nền tài chính công minh bạch, hiệu quả và tiết kiệm nguồn lực trong hoạt động quản lý Ngân sách Nhà nước.

                                                              -VCS Việt Nam-